O Grupo de Innovación Docente en EduAcciónPatrimonial (GIDEP) da Universidade de Vigo publica a guía didáctica Unha ‘receita’ para a diversidade cultural: como educar a través da antropoloxía da alimentación. Nela propón o uso da cociña como unha ferramenta educativa para abordar a diversidade cultural e reflexionar sobre cuestións globais como a sostibilidade e a soberanía alimentaria desde “un enfoque innovador que combina tradición, innovación e interdisciplinariedade”.
A publicación foi elaborada por un equipo multidisciplinar composto por Beatriz Comendador, Francisco Javier Aguiar, Adela Vázquez e Lucía Rodríguez e editada co apoio dunha convocatoria de divulgación das actividades dos grupos de innovación docente da UVigo. Con licenza de recoñecemento-non comercial 4.0 internacional, a guía estará dispoñible de balde na web do grupo, contando ademais cunha pequena tirada en papel a cargo de Deimpresión.
Fomentar a conciencia crítica
“Esta guía non só busca educar sobre a diversidade cultural, senón tamén fomentar unha conciencia crítica e sostible no alumnado, conectando a cociña co contexto social, económico e ambiental global”, sinala o equipo coordinador. Deste xeito, engaden, ofrece unha perspectiva ampla e interdisciplinar, explorando o sistema culinario como un espazo de intercambio cultural e reflexión social. “Esta abordaxe integra as humanidades e as ciencias sociais no estudo da alimentación, en harmonía coas liñas de investigación do Campus Auga. A proposta demostra que o estudo da alimentación e a súa relación coa sostibilidade ambiental ou coa economía circular tamén pode ser abordado con ferramentas destas disciplinas”, indican. En liña co traballo do Instituto de Agroecoloxía e Alimentación da Universidade de Vigo, desde o GIDEP explican que “a guía comparte a vocación de promover sistemas agroalimentarios máis resilientes e sostibles, destacando a importancia da educación e a transferencia de coñecemento para fomentar prácticas alimentarias responsables e socialmente xustas”.
Ademais, con esta iniciativa o grupo promotor pretende avanzar “na consolidación dun modelo educativo que combina tradición e innovación, promovendo a reflexión sobre a diversidade cultural, a soberanía alimentaria e a sostibilidade”. Neste senso detallan que desde unha perspectiva interdisciplinar buscan reforzar a relación entre as prácticas alimentarias locais e os retos globais asociados á economía circular e á sostibilidade ambiental. “A nosa aspiración é que esta guía sexa unha ferramenta útil non só para o ámbito universitario, senón tamén para a transferencia de coñecemento a nivel social e educativo”, afirman.
O libro, cun carácter moi divulgativo, arranca presentando o que é a antropoloxía da alimentación, campo de estudo que se centra en comprender as prácticas alimentarias e a relación entre a comida e a cultura. A partir de aí explica ao público interesado, paso a paso e cun carácter aplicado, como analizar unha receita de cociña asociada a un grupo humano ou varios representativo dun ecotipo (como por exemplo o sushi en Xapón ou o tamal en México), para estudar así aspectos culturais, sociais e históricos asociados a esa receita. Ademais, amosa como trasladar graficamente esa análise a relatogramas ou memogramas e ofrece unha lista de de receitas de diferentes culturas suxeridas para analizar e un kit de recursos para facelo. Non falta un capítulo destinado á soberanía alimentaria e á responsabilidade de cada persoa na produción e consumo responsable e sostible de alimentos.
Unha liña de traballo
A guía parte de experiencias previas como o proxecto Arqueólogos á mesa: ensaios sobre antropoloxía alimentaria e arqueoloxía (2005-2008), que promovía entre o alumnado da Facultade de Historia do campus de Ourense o estudo da alimentación mediante traballos individuais sobre receitas de todo o mundo. “Este enfoque evolucionou para converterse nun proxecto piloto de carácter colaborativo, onde o alumnado analiza sistemas culinarios e explora as conexións culturais e sociais que emerxen arredor da comida”, sinalan desde o grupo promotor. A proposta estrutúrase a través da materia Historia-Introdución á Etnoloxía, fomentando a transversalidade coa colaboración de titulacións do campus de Ourense como Traballo Social e Ciencia e Tecnoloxía dos Alimentos. En 2023, esta iniciativa piloto foi presentada no Congreso de Socialización do Patrimonio no Medio Rural (SOPA), que tivo lugar en México e que estivo dedicado á cociña tradicional iberoamericana. “Este evento permitiu enriquecer a nosa proposta docente grazas ao intercambio de coñecementos e perspectivas internacionais”, comenta por último o equipo da UVigo.